موریانه موجودی کوچک و شبیه به مورچه، از گروه سوسری‌هاست. این موجودات در بقا بسیار موفق بوده به طوری که در بیش‌تر مناطق کره زمین زیست می‌کنند. زندگی آن‌ها به صورت گروهی است و ساختار اجتماعی نسبتاً پیچیده‌ای دارند. نکته بسیار عجیب درباره زندگی موریانه ها مکان زندگی‌شان است. آن‌ها برای حفاظت از خود در قبال دشمنان خطرناک‌شان معمولاً درون دژی مستحکم و تاریک گذران کرده و تا پایان عمر همان‌جا می‌مانند. طول بدن این جانداران به ندرت به بیش از یک سانتیمتر می‌رسد اما تپه های که در آن زندگی می‌کنند می‌تواند تا ۹ متر ارتفاع داشته باشد! بله ۹ متر! حتی اگر این صفحه به طور میانگین ۳ متر باشد باز با این حال مسافت آن ۵۰۰ برابر بلندتر از طول موریانه هاست. در نسبت به انسان این عدد معادل زندگی هر یک از ما در بزرگ‌ترین برج ساخته شده به دست انسان، یعنی برج خلیفه است! چگونه ساخته شدن این حجم از بنا آن هم توسط موجودی بدون شبکه عصبی پیچیده همواره باعث اعجاب بوده و پرسش‌های بسیاری را برانگیخته است. تپه موریانه‌ها تنها نکته عجیب این جانداران نیست. با این حال به دلیل زندگی مخفی موریانه ها بسیاری از وجود آن‌ها شناخت کاملی ندارند. در این مقاله قصد داریم به بررسی وجوهی از زندگی‌شان بپردازیم. همراه ما باشید.

تپه موریانه‌ها

گفتیم که موریانه ها در تپه‌ای به طول ۵۰۰ برابر بزرگ‌تر از خودشان زندگی می‌کنند. مهم‌ترین ابزار برای ساخت چنین بنایی آرواره‌های‌شان است و از مصالحی نظیر بزاق، سرگین و خاک استفاده می‌کنند. پروسه خانه سازی نیز لایه لایه است؛ یعنی لایه ساخته شده سفت می‌شود و سپس لایه دیگری بر روی آن می‌آید. استحکام این سازه به گونه‌ای است که بتواند سالیان سال، در مواردی حتی بیش از ۱۰۰ سال، دوام آورده و آن‌ها را از گزند دشمنان‌شان حفظ کنند. در سالیان گذشته زیست‌شناسان بسیاری نسبت به این سازه کنجکاو شده‌اند. آن‌ها از طریق قالب‌گیری درونی سعی داشتند تا جزئیات این طرح را بررسی کنند. در این شیوه ابتدا تمام موریانه‌های درون لانه بیرون رانده یا کشته شده و سپس گچ را به درون تپه می‌ریختند. پس از گذشت زمان با سفت شدن گچ خاک را شسته و شکل درونی لانه را به دست می‌آوردند. این آزمایش نشان داد که کلونی موریانه ها دارای راهروهای بسیار ریز است. این موضوع به گونه‌ای است که صرفه جویی انرژی را به حداکثر برساند. در کشور زیمباوه طی آزمایشی، ساختمانی را بر اساس لانه موریانه ساختند و به طرز عجیبی مصرف انرژی این ساختمان ۹۰ درصد کمتر از حالت عادی بود!

مورچه‌ها، دشمن شماره یک

اصلی‌ترین دشمن موریانه ها مورچه‌ها هستند. بین این دو گونه جانوری از دوران باستان نبرد بوده و گویی هرگز ختم به صلح نخواهد شد! البته در این مورد خباثت از مورچه‌هاست زیرا آن‌ها همواره در پی شکار و قتل موریانه‌هایند! اگر در جایی کلونی مورچه را دیدید به طور معمول می‌‌توانید استنباط کنید که در آن محدوده موریانه‌ای وجود ندارد و بالعکس اگر کلونی موریانه را دیدید می‌توانید استنباط کنید که مورچه‌ای در آن ناحیه پا نگذاشته.

موریانه ها و انسان

رابطه موریانه و انسان همواره دو سویه بوده است. یکی به نفع انسان و دیگری به ضررش‌. یکی آن که در بسیاری از جوامع به خصوص کشورهای آفریقایی موریانه بخش عمده‌ای از تغذیه انسان‌هاست. البته که این موضوع برای ذائقه ایرانی خوش‌آیند نیست اما نمی‌توان از تأثیر این حشره در بقاء برخی از اقوام چشم پوشی کرد.
از سوی دیگر موریانه همواره مزاحم انسان‌ها بوده است. جدا از خسارتی که گاهی به کشاورزی می‌رند موریانه خانه خراب کنی حرفه‌ای‌ست. آن‌ها در چوب نفوذ کرده و به شکل بی‌صدا و کاملا خاموش باعث نابودی آن می‌شوند. در مواردی که جنس خانه چوبی باشد دیده شده که به یک‌باره سقف ریخته و مجرم اصلی موریانه‌ است!

جمع‌بندی

موریانه ها حشراتی شبیه مورچه‌هایند و میان آن‌ها با مورچه‌ها به طور سنتی نبردی دائمی وجود دارد. آن‌ها زندگی شگفت انگیزی دارند. بررسی زندگی موریانه می‌تواند برای انسان بسیار سودمند باشد. به خصوص بررسی چگونگی حفظ انرژی در تپه موریانه‌ها باعث تحول و انقلابی در صنعت معماری انسان خواهد شد.