سیزده به در در تقویم ایرانی سیزدهیم روز فروردین است. هر کشور برای خود عناصر هویت‌ساز مانند اعیاد ملی یا مذهبی دارند. این فرخنده روز نیز یکی از عناصر هویت‌ساز ما ایرانی‌هاست. علاوه بر ایران این سنت در کشورهای افغانستان، جمهوری آذربایجان، اقلیم کردستان و هم‌چنین تاجیکستان نیز انجام می‌شود. جالب است که بسیاری از ایرانیانی که به هر دلیلی به کشور استرالیا، آمریکا و کشورهای اروپایی رفته‌اند نیز این سنت را گرامی می‌دارند و به نوعی، غیرایرانیان را با چنین روز بزرگی آشنا کرده‌اند. باری روز طبیعت سنتی‌ست ریشه‌دار که شناخت آن بر هر ایرانی‌ای واجب است. در این مقاله قصد داریم به این سنت گرامی از ابعاد مختلف بپردازیم. همراه ما باشید.

سنت سیزده به در چگونه است؟

روز سیزدهم فروردین ماه را روز طبیعت می‌نامند. در این روز خانواده‌ها به طبیعت رفته و با او تجدید میثاق می‌کنند. بسیاری از سنت‌هایی که در گذشته وجود داشت از جمله رقص و پایکوبی امروزه دیگر به طور عموم اجرا نمی‌شوند مگر در برخی مناطق خاص. به طور معمول در روزگار ما افراد در سیزده به در تنها عملی مشابه پیک نیک را تجربه می‌کنند. روند کار به این شکل است که از یک یا دو روز قبل گروهی از خانواده‌ها -بر اساس نسبت فامیلی یا دوستانه- با هم هماهنگ شده و شروع به برنامه ریزی می‌کنند. در این مرحله معمولاً افراد و خانواده‌های همراه، نوع تنقلات و خوراکی‌ها، ابزار و وسایل مورد نیاز، تقسیم وظایف و از همه مهم‌تر طبیعتِ مقصد مشخص می‌شود. در شب سیزدهم، همه ابزار تهیه شده و صبح نسبتاً زود افراد به مقصد از پیش معین شده می‌روند.

از مهم‌ترین آئین‌های این روز می‌توان به گره زدن سبزه اشاره کرد. معمولاً دختران و پسران جوان و دم بخت برای باز شدن بخت و ازدواج کردن چنین گره‌ای می‌زدند! در برخی مناطق به ویژه مناطق کردنشین رسم است که افراد سیزده سنگ را برای دور کردن شومی وپلیدی‌ها به دور پرتاب کنند.

خوراکی‌های سیزده به در

غذای مرسوم این روز جوجه است که به وسیله سیخ و منقل در طبیعت پخته می‌شود. البته جوجه‌ها از شب گذشته باید در زعفران و پیاز و آبلیمو خیس بخورند. از دیگر خوراکی‌هایی که معمولاً به عنوان میان وعده در روز طبیعت خورده می‌شود، آش رشته است. از تنقلاتی که در روز طبیعت مصرف می‌شود می‌توان به انواع میوه‌های بهاره، آجیل و انواع تخمه، پفک و چیپس و مواردی از این قبیل اشاره کرد.

برای نوشیدنی این روز سنت مشخصی وجود ندارد. پیش‌تر افراد در جشن سیزده به در مقداری شراب انگور که از سال گذشته آماده کرده بودند را می‌خوردند امّا پس از انقلاب اسلامی سال 57، این سنت حداقل به طور آشکار و در ملاء عام برچیده شد. از نوشیدنی‌هایی که در ملاء عام نوشیده می‌شود می‌توان به چای سیاه اشاره کرد. این چای بر روی زغالی که برای جوجه آماده شده دم می‌شود و اصطلاحاً چای دودی نام دارد. در کنار غذای اصلی نیز مرسوم است دوغ یا نوشابه سرو شود.

سیزده به در از کجا آمده؟

اگر بخواهیم روراست باشیم هیچ سند متقنی از پیش از قاجار درباره ماهیت سیزده به در وجود ندارد و این موضوع بسیار عجیب است زیرا ایرانیان تمایل وافری برای نوشتن از سنت‌ها و رسوم خود داشتند. تنها مهرداد بهار در کتاب از اسطوره تا تاریخ خود از سنتی در دوره صفویه نام می‌برد که مردم در آن رقص و پایکوبی می‌کنند.

با این حال تقریباً محققین به نتیجه رسیده‌اند که در گذشته‌های باستان مردم این مرز و بوم 12 روز -نماد دوازده ماه سال- را جشن نوروز گرفته و روز سیزدهم برای حسن ختام به طبیعت رفته تا از در و دشت و کوه لذت ببرند.

نام سیزده به در را از دو زاویه بررسی کرده‌اند. گروهی معتقدند که مردم در این روز برای به در کردن نحسی عدد سیزده این گونه نام‌گذاری شده. از زاویه دیگر گروهی اعتقاد دارند که در این لفظ در کوتاه شده دره است که آن نیز مَجاز است از طبیعت. واژه به نیز در شواهدی به معنای طرف در نظر گرفته شده. در این صورت به این اصطلاح به معنای سیزدهم به سوی طبیعت می‌شود.

جمع‌بندی

روز طبیعت یکی از مهم‌ترین رسوم باستانی فرهنگ ایرانی‌ست. در این روز که روز طبیعت نیز می‌نامندش افراد در روز سیزدهم فروردین به در و دشت و تپه  رفته و با طبیعت تجدید میثاق می‌کنند. در این مقاله درباره چگونگی و همین‌طور چرایی سیزده به در صحبت کردیم. امیدوارم که برای‌تان مفید بوده باشد.