حتماً نام تاکسیدرمی به گوش‌تان خورده است. در دوران جدید این نام را بیشتر از گذشته می‌شنویم. بحث‌های زیادی بر سر آن برپاست. بسیاری این فرایند را غیراخلاقی و بسیاری دیگر ترسناک توصیف می‌کنند. این بحث‌ها بر سر چیست؟ مگر چه در این فرایند نهفته است که این اندازه توجه افراد و رسانه‌ها را به خود جاب کرده؟ در این مقاله قصد داریم تا به چیستی و چگونگی تاکسیدرمی بپردازیم. همراه ما باشید.
تاکسیدرمی چیست؟
اگر به موزه‌های تنوع زیستی سری زده باشید، حیواناتی خشک شده را دیده‌اید. این حیوانات اصطلاحاً تاکسیدرمی شده‌اند. به این عمل آکَنده‌سازی یا فن نگهداری پیکر جانداران برای مدتی طولانی نیز می‌گویند. حیوان آکنده‌سازی شده شباهت بسیار زیادی با اصل خود دارد و حتی در بسیاری از تصاویر نمی‌توان متوجه تفاوت این دو شد.
مانند بسیاری دیگر از واژگان علمی، این واژه نیز ریشه در زبان یونانی دارد. تاکسیز taxis به معنای آراستن است و درما Derma به معنای پوست. پس می‌توان استنباط کرد که ریشه این فرایند به آراستن پوست جانوران در مراسم‌های آئینی یونانیان باز می‌گردد. جایی که ایشان سعی داشتند از حیوانات مرده، امّا شبیه به زنده در مراسمات خود و سپس در تئاتر استفاده کنند.
در زمان ما حیوانات تاکسیدرمی شده در فضاهایی موزه‌‌مانند در معرض دید مخاطبان قرار می‌گیرد. این موضوع باعث می‌شود تا افراد بتوانند از نزدیک با ظاهر حیوانات -حتی آن‌هایی که بسیار کم‌یابند یا در منطقه‌ای خاص توان زندگی ندارند- آشنا شوند. معمولاً صداهای این حیوانات نیز ضبط شده و از طریق بلندگوهایی پخش می‌شود. کاغذنوشته‌ای نیز برای شناخت بهتر حیوان در کنارش قرار دارد.
تاریخ‌چه تاکسیدرمی
گرچه گفتیم ریشه این عمل به یونان باستان باز می‌گردد، اما در جهان مدرن برای نخستین بار اشراف‌زاده‌ای هلندی در قرن شانزدهم میلادی با استفاده از موادی برای اولین بار چند پرنده را به صورت قائم تاکسیدرمی کرد. در ادامه انسان‌ها -مخصوصاً اروپایی‌ها- توانستند قلمرو شناخته شده را گشترش دهند و پا را فراتر از مرزهای خود بگذارند. رفاه اقتصادی حداقلی به آن‌ها -به ویژه اشراف‌شان- امکان گردش و سیاحت از نقاط جدید جهان را داد. بازدید آن‌ها از آفریقا، آسیا و استرالیا سبب شد تا به گونه‌های دیگر جانوری که در قلمرو خودشان نبود آشنا شوند. از آن سو جهان جدیدی به نام آمریکا نیز کشف شد که با در دل خود راز و رمزهای بسیاری را جا داده بود. همه این‌ها سبب شد تا ایشان قصد کنند نویافته‌های خود را به مردم‌شان نشان دهند. یکی از جذاب‌ترینِ نویافته‌ها گونه‌های جانوری جدید بود. برای نمایش حیوانات نویافته بهترین روش تاکسیدرمی بود و همین نیاز سبب رشد این صنعت شد.
تاکسیدرمی چگونه انجام می‌شود؟
باوری بسیار مضحک درباره این فرایند وجود دارد و طبق آن به حیوانات زنده شوک برقی شدید وارد می‌شود تا خشک شوند! البته که این موضوع -حداقل در عرف- نمی‌تواند درست باشد زیرا اگر چنان جریانی به حیوان بخورد بدون شک می‌سوزد و بخشی از پوست نابود می‌شود. از سوی دیگر این کار باعث ایجاد بویی بسیار بد و گزنده در پوست جانور می‌شود.
برای تاکسیدرمی ابتدا جنازه حیوان را برداشته، باز می‌کنند و سپس هر چه درونش اعم از گوشت و چربی و استخوان و… است را به طور کامل خارج می‌کنند. به این تکنیک گوشت‌زدایی گویند. آن چه باقی مانده از پوست شنل نام دارد. برای حفظ این شنل باید مرحله‌ای با نام برنزه سازی و دباغی بر روی پوست صورت گیرد. برای این کار از مواد شیمیایی خاصی استفاده می‌شود. در حین انجام مرحله دباغی، پیکرتراشی عین بدن جانور را می‌سازد که به آن مانکن یا فرم می‌گویند. مرحله بعد قرار گرفتن شنل به روی فرم است و مرحله آخر نیز ساختن پروتز چشم و قرار دادن ان در محل.
جمعبندی
تاکسیدرمی روشی برای حفظ و نگهداری پوست حیوانات برای مدتی طولانی است. ریشه این موضوع به یونان باستان بازمی‌گردد اما در دوران مدرن برای نخستین بار اشراف‌زاده‌ای اروپایی دست به این کار زد. امروزه می‌توان تاکسیدرمی‌های بسیاری را در موزه‌های حیات وحش دید.