آیا شده تاکنون مسیرتان را گم کرده و از جای دیگری سر در بیاورید؟ آیا به خاطر نیافتن جای پارک ماشین‌تان عصبی شده‌اید؟ آیا تاکنون شده حیران در خیابان‌ها قدم زده کوچه‌ها را یکی پس از دیگری بپیمایید تا شاید پلاک مورد نظر خود را پیدا کنید؟ از همه اینها مهم‌تر آیا شده هنگام رانندگی ندانید که باید این پیچ را بپیچید یا نه!؟ جهت‌یابی یکی از لازمه‌های زندگی بر روی کره زمین است. جهت یابی البته تنها نیاز انسان نیست بلکه تمامی موجودات متحرک کره زمین نیاز به یافتن مقصد خود دارند. جانوران نظری ستاد رشت نیازمند سیستمی طبیعی یا در خصوص انسان به طور طبیعی برای یافتن جهت مناسب خودند. در این مقاله ایتدا درباره جهت‌یابی، سپس درباره سوسک‌های سرگین گردان و در انتها دریاره جهت‌یابی پیش‌رفته سوسک سرگین‌گردان صحبت خواهیم کرد.
جهت‌یابی چگونه است؟
جهت‌یابی کاری به نظر ساده است اما پیچیدگی‌های زیادی دارد. البته که مغز انسان به گونه‌ای فرگشت یافته که به سادگی بتونه پیش نیازهای جهت یابی را فراهم کند اما برای دیگر موجودات این امر می‌تواند کمی دشوار و حتی ناشدنی باشد. اصلی‌ترین پیش نیاز برای یافتن جهت پیدا کردن نقطه ثابت است که با توجه به آن جهت حرکت را تعیین کرد. انسان‌های باستان معمولاً از اجسام آسمانی برای این کار استفاده می‌کردند. صد البته که ما امروز می دانیم این اجسام با سرعت بسیاری در حال حرکتند اما فاصله بسیار زیاد آنها به ما تو هم ثبات‌شان می‌دهد. خورشید، ماه، صور فلکی و… انتخاب اجداد ما برای مسیریابی بود. باری جهت یابی با خورشید بسیار ساده‌تر از جهت یابی با ستاره‌هاست. تا کنون گونه‌های معدودی کشف شده که قادر به این نوع جهت‌یابی‌اند مانند سسک سرسیاه، فک بندرگاه، مگس گیرسیاه و انسان. شاید این پیچیده‌ترین روش جهت یابی به نظر برسد اما سوسک سرگین گردان از روشی پیچیده‌تر استفاده می‌کند! روشی که برای اجداد ما دشوار و گاه ناممکن بود؛ استفاده از کهکشان راه شیری!
سوسک سرگین‌گردان
سوسن سرگین‌گردان را سوسک سرگین‌غلتان یا خبزدوک یا خبزدو و یا جُعَل نیز می‌نامند. رد نام این حیوان را نیز می‌توان در ادب فارسی زد. برای مثال دو بیت از خاقانی آورده می‌شود.
از نفس مشک هیچ حظ و خبر نیست
مغز جعل را که با زکام برآمدنحلی جعل نه ای سوی بستان قدس شو
طیری نه عنکبوت مشو کدخدای خاک
آنها حشراتی‌اند که تغذیه‌شان از سرگین جانواران به ویژه فیل‌ها است. این گونه تکه‌ای از پشکل را جدا کرده، گرد می‌کنند و به شکل توپ‌هایی کوچک می‌غلتانند تا به لانه‌شان ببرند! بیشتر گونه‌های این نوع سوسک در شب فعالیت می‌کنند. باری مهتاب عنصری دائمی نیست و برخی شب‌ها وجود ندارد. از این رو به‌گونه‌ای فرگشت یافته‌اند که از کهکشان راه‌شیری استفاده کنند.
جهت‌یابی پیش‌رفته سوسک سرگین‌گردان
در سال ۲۰۱۳ پژوهشگران سوئدی و آفریقایی در پژوهشی مشترک آزمایش جذابی را بر روی سوسک سرگین گردان در علفزارهای آفریقا انجام دادند. آنها ابتدا سوسک‌هایی را جمع کرده به دو گروه تقسیم کردند و بر سر یک گروه پوششی قرار دادند تا توانایی دید خود را از دست داده و کور شوند. سپس هر دو گروه کور و بینا را در طبیعت رها کردند. نتیجه به گونه‌ای بود که سوسک سرگین گردان بینا به سادگی مقصد خود را می‌یافت اما نمونه کور دور خود می‌چرخید و نمی‌توانست مقصد خود را بیابد.
آزمایش بعدی در یک آسمان‌نما صورت گرفت. آسمان‌نما فضایی‌ست که می‌توان سقف آن را کنترل و شبیه‌ساز آسمان طبیعی کرد. آنها طیف‌های مختلفی را برای حرکت سرگین‌گردان‌ها آزمایش کردند. نتیجه منطبق بود با گمان‌ها. سوسک سرگین‌گردان از طریق طیف‌هاینوری راه‌شیری می‌تواند مسیر خانه خود را پیدا کند!
جمع‌بندی
شگفتی‌های بسیاری در طبیعت وجود دارد. جهان‌های ناشناخته‌ای که باید کشف شوند. رمز و راز در جهان حشرات بسیار بیشتر است. یکی از این رمزها جهت‌یابی‌ست. جهت‌یابی یعنی یافتن مسیر برای رسیدن به مقصدی مشخص و از پیش تعیین شده. در این مقاله راجع‌به رمز و رازهای جهت‌یابی پیش‌رفته سوسک سرگین‌گردان صحبت شد. این جانداران جالب از طریق کهکشان راه شیری مسیر خود را می‌یابند!